"Tổn Hữu Dư Nhi Bổ Bất Túc": Bài Học Từ Lão Tử Về Sự Công Bằng và Tinh Thần Cho Đi Trong Giáo Dục
Trong hành trình giáo dục, chúng ta thường đối mặt với sự khác biệt giữa các em học sinh. Có những em nổi trội về năng khiếu, có những em còn nhiều hạn chế. Chúng ta cố gắng khích lệ các em vươn lên, nhưng đôi khi lại vô tình tạo ra sự phân hóa. Lão Tử, với trí tuệ uyên thâm trong Đạo Đức Kinh, đã chỉ ra một quy luật tối cao của vũ trụ – Đạo của Trời là sự cân bằng và bổ sung, lấy đi cái thừa để bù đắp cho cái thiếu. Tuy nhiên, ông cũng đau đáu khi thấy Đạo của Người lại thường đi ngược lại.
Chương 77 của Đạo Đức Kinh là một lời chỉ dẫn vô cùng quý giá, giúp chúng ta nhìn nhận lại cách mình quản lý lớp học, cách mình đối xử với học sinh, và cách mình nuôi dưỡng tinh thần sẻ chia, công bằng trong môi trường giáo dục:
"Thiên chi Đạo, kỳ do trương cung dư? Cao giả ức chi, Hạ giả cử chi; Hữu dư giả tổn chi; Bất túc giả bổ chi. Thiên chi Đạo: Tổn hữu dư nhi bổ bất túc. Nhơn chi Đạo tắc bất nhiên: Tổn bất túc dĩ phụng hữu dư. Thục năng hữu dư dĩ phụng thiên hạ? Duy hữu Đạo giả. Thị dĩ Thánh nhơn, Vi nhi bất thị, Công thành nhi bất xử, Kỳ bất dục kiến hiền."
(Đạo của Trời, có phải giống như việc giương cung chăng? Chỗ cao thì ghìm xuống, chỗ thấp thì nâng lên; Chỗ thừa thì bớt đi, chỗ thiếu thì bổ sung thêm. Đạo của Trời là: lấy cái thừa bớt đi mà bổ sung cho cái thiếu. Đạo của Người thì lại không như vậy: bớt đi cái không đủ để cung phụng cái dư thừa. Ai có thể lấy cái thừa của mình để cung phụng thiên hạ? Chỉ có người có Đạo mà thôi. Vì thế bậc Thánh nhân, làm mà không khoe công, thành công mà không tranh công, và không muốn người khác thấy mình tài giỏi.)
Những lời răn này của Lão Tử, tuy ngắn gọn nhưng lại ẩn chứa những bài học vô cùng sâu sắc và thiết thực cho người thầy tiểu học – những người đang đặt nền móng cho tương lai của đất nước.
1. "Thiên Chi Đạo": Quy Luật Cân Bằng Của Vũ Trụ
Lão Tử bắt đầu bằng một hình ảnh ví von về cung tên để giải thích về Đạo của Trời:
"Thiên chi Đạo, kỳ do trương cung dư? Cao giả ức chi, Hạ giả cử chi; Hữu dư giả tổn chi; Bất túc giả bổ chi." – Đạo của Trời, có phải giống như việc giương cung chăng? Chỗ cao thì ghìm xuống, chỗ thấp thì nâng lên; Chỗ thừa thì bớt đi, chỗ thiếu thì bổ sung thêm.
Khi giương cung, người ta điều chỉnh sao cho dây cung và mũi tên đạt được sự cân bằng hoàn hảo để bắn trúng mục tiêu. Tương tự, Đạo của Trời luôn hướng đến sự cân bằng, hài hòa. Nếu có nơi nào quá cao, nó sẽ được ghìm xuống; nếu có nơi nào quá thấp, nó sẽ được nâng lên. Nếu có thứ gì dư thừa, nó sẽ được bớt đi; nếu có thứ gì thiếu hụt, nó sẽ được bổ sung.
Trong giáo dục:
Cân bằng trong lớp học: Lớp học của chúng ta cũng giống như vũ trụ thu nhỏ. Có những học sinh giỏi, thông minh hơn (cao, dư thừa), và có những em còn yếu kém, cần giúp đỡ (thấp, bất túc).
Sự can thiệp cân bằng: Người thầy cần học Đạo của Trời. Khi một em quá tự tin, thậm chí kiêu ngạo, chúng ta cần "ghìm xuống" bằng cách khuyên nhủ sự khiêm tốn. Khi một em rụt rè, thiếu tự tin, chúng ta cần "nâng lên" bằng lời động viên, khích lệ.
Chia sẻ nguồn lực: Những em học tốt có thể giúp đỡ các bạn yếu hơn (lấy cái thừa bù đắp cái thiếu). Đây là nền tảng của sự công bằng và sẻ chia trong môi trường học đường.
2. "Nhơn Chi Đạo Tắc Bất Nhiên": Lời Trăn Trở Về Đạo Của Con Người
Sau khi mô tả Đạo của Trời, Lão Tử bày tỏ nỗi trăn trở về Đạo của Con Người:
"Thiên chi Đạo: Tổn hữu dư nhi bổ bất túc. Nhơn chi Đạo tắc bất nhiên: Tổn bất túc dĩ phụng hữu dư." – Đạo của Trời là: lấy cái thừa bớt đi mà bổ sung cho cái thiếu. Đạo của Người thì lại không như vậy: bớt đi cái không đủ để cung phụng cái dư thừa.
Đây là một sự đối lập sâu sắc. Đạo của Con Người thường đi ngược lại quy luật tự nhiên. Thay vì giúp đỡ những người yếu thế, xã hội loài người lại có xu hướng bóc lột, làm cho người thiếu thốn càng thiếu thốn hơn để phục vụ cho sự giàu có, quyền lực của những kẻ đã dư thừa.
Trong giáo dục:
Tránh sự phân hóa: Trong giáo dục, nếu chúng ta chỉ tập trung vào những học sinh giỏi để đạt thành tích cao, mà bỏ mặc những em yếu kém, đó chính là "tổn bất túc dĩ phụng hữu dư". Điều này sẽ làm gia tăng khoảng cách, tạo ra sự bất công trong lớp học.
Tránh áp lực thành tích: Đôi khi, vì áp lực thành tích, chúng ta dồn ép các em học sinh có năng lực trung bình hoặc yếu phải học quá sức, khiến các em mệt mỏi, chán nản, trong khi những em giỏi lại được ưu ái quá mức. Đó là đi ngược lại Đạo của Trời.
3. "Thục Năng Hữu Dư Dĩ Phụng Thiên Hạ? Duy Hữu Đạo Giả": Người Có Đạo Mới Biết Cho Đi
Lão Tử khẳng định rằng chỉ có người có Đạo mới có thể hành động đúng đắn:
"Thục năng hữu dư dĩ phụng thiên hạ? Duy hữu Đạo giả." – Ai có thể lấy cái thừa của mình để cung phụng thiên hạ? Chỉ có người có Đạo mà thôi.
Để "tổn hữu dư nhi bổ bất túc", để lấy cái mình có mà cho đi cho người khác, đòi hỏi một tấm lòng vị tha, không tham lam, không bám chấp vào của cải hay lợi ích cá nhân. Chỉ những người thực sự thấu hiểu Đạo, sống thuận theo tự nhiên mới làm được điều này.
Trong giáo dục:
Tinh thần cho đi của thầy cô: Người thầy "có Đạo" là người sẵn sàng dành thời gian, công sức, kiến thức và cả tình cảm của mình để bù đắp cho những học sinh còn thiếu thốn. Họ không chỉ dạy kiến thức mà còn dạy cả nhân cách, lòng trắc ẩn.
Dạy học sinh biết sẻ chia: Chúng ta cần giáo dục các em biết cách sẻ chia. Những em học giỏi nên được khuyến khích giúp đỡ bạn bè. Những em có đồ chơi nhiều nên biết chia sẻ với bạn. Đó là cách tạo nên một cộng đồng lớp học nhân ái.
4. "Vi Nhi Bất Thị, Công Thành Nhi Bất Xử": Phẩm Chất Của Bậc Thánh Nhân
Cuối cùng, Lão Tử kết luận bằng phẩm chất của người "Thánh nhân" – hình mẫu lý tưởng:
"Thị dĩ Thánh nhơn, Vi nhi bất thị, Công thành nhi bất xử, Kỳ bất dục kiến hiền." – Vì thế bậc Thánh nhân, làm mà không khoe công, thành công mà không tranh công, và không muốn người khác thấy mình tài giỏi.
Bậc Thánh nhân không cần phải phô trương thành tích hay tài năng của mình. Họ làm việc vì mục đích cao cả, không vì danh vọng cá nhân. Họ thành công nhưng không chiếm công, và luôn khiêm tốn, không muốn được người khác ca ngợi.
Trong giáo dục:
Làm việc thầm lặng: Người thầy chân chính cũng là người "làm mà không khoe công". Họ cống hiến thầm lặng cho sự nghiệp giáo dục, không màng danh lợi.
Thành công không tranh công: Khi học sinh đạt được thành tích, người thầy không tranh công về mình, mà vui mừng và tự hào về sự tiến bộ của các em.
Không tìm kiếm sự tán dương: Người thầy "không muốn người khác thấy mình tài giỏi" là người luôn khiêm tốn, coi trọng sự phát triển của học trò hơn là sự công nhận của bản thân.
Lời Kết: Người Thầy Gieo Mầm Công Bằng và Vị Tha
Chương 77 của Đạo Đức Kinh là một lời nhắc nhở sâu sắc về tinh thần công bằng, sự sẻ chia và lòng khiêm tốn trong công việc giáo dục. Nó mời gọi chúng ta:
Học Đạo của Trời: Hãy luôn hướng đến sự cân bằng trong lớp học, biết "bớt đi cái thừa, bổ sung cái thiếu" cho học sinh.
Tránh Đạo của Người: Đừng vì áp lực thành tích hay lợi ích cá nhân mà bỏ mặc những học sinh yếu thế.
Nuôi dưỡng tinh thần vị tha: Dạy các em biết sẻ chia, biết cho đi những gì mình có.
Sống với sự khiêm tốn: Hãy cống hiến thầm lặng, không khoe công, và luôn đặt lợi ích của học trò lên trên hết.
Khi chúng ta thực hành những nguyên tắc này, chúng ta sẽ không chỉ tạo ra một lớp học tràn đầy sự bình an, tình yêu thương và sự phát triển bền vững, mà còn tìm thấy sự an nhiên, hạnh phúc thực sự trong chính tâm hồn mình. Đó chính là con đường để trở thành một người thầy vĩ đại theo Đạo, người thầy của sự công bằng và vị tha.
Nhận xét
Đăng nhận xét