Thản Nhiên Giữa Khen Chê, Buông Bỏ Cái Tôi: Bài Học Từ Lão Tử Cho Người Thầy Tiểu Học

 Nghề giáo là một hành trình đầy thử thách, nơi chúng ta thường xuyên đối mặt với đủ loại cảm xúc: niềm vui khi học sinh tiến bộ, sự hài lòng khi nhận được lời khen, nhưng cũng không thiếu những lúc buồn bã, thất vọng khi bị phê bình, hay áp lực từ những kỳ vọng. Đôi khi, chính những "được mất" này lại khiến tâm trí chúng ta xao động, mệt mỏi.

Lão Tử, trong Đạo Đức Kinh (Chương 13), đã đưa ra một trí tuệ sâu sắc để giúp chúng ta đối diện với những thăng trầm đó. Ông dạy về cách xử lý "sủng" (ơn huệ, lời khen) và "nhục" (sự sỉ nhục, lời chê bai), và chỉ ra đâu là "đại họa" lớn nhất của con người – chính là cái "thân" hay cái tôi của mình:

"Sủng nhục nhược kinh. Quý đại hoạn nhược thân. Hà vị sủng nhục nhược kinh? Sủng vi thượng, nhục vi hạ; Đắc chi nhược kinh, Thất chi nhược kinh. Thị vị sủng nhục nhược kinh. Hà vị quý đại hoạn nhược thân? Ngô sở dĩ hữu đại hoạn giả vi ngô hữu thân. Cập ngô vô thân, Ngô hữu hà hoạn! Quý dĩ thân vi thiên hạ, Nhược khả ký thiên hạ, Ái dĩ thân vi thiên hạ, Nhược khả thác thiên hạ."

(Ơn sủng và sỉ nhục như kinh sợ. Coi đại hoạn (tai họa lớn) như thân mình. Thế nào là ơn sủng và sỉ nhục như kinh sợ? Ơn sủng là ở trên, sỉ nhục là ở dưới; Được nó cũng như kinh sợ, mất nó cũng như kinh sợ. Đó gọi là ơn sủng và sỉ nhục như kinh sợ. Thế nào là coi đại hoạn như thân mình? Sở dĩ ta có đại hoạn là vì ta có thân. Nếu ta không có thân, ta còn có hoạn gì nữa! Người coi thân mình quý bằng thiên hạ, thì có thể giao phó thiên hạ. Người yêu thân mình bằng thiên hạ, thì có thể ủy thác thiên hạ.)

Đây không chỉ là triết lý sống mà còn là kim chỉ nam cho một người thầy muốn có một tâm hồn vững vàng và cống hiến trọn vẹn cho sự nghiệp giáo dục.

1. "Sủng Nhục Nhược Kinh": Thản Nhiên Trước Khen Chê

Lão Tử nói: "Ơn sủng và sỉ nhục như kinh sợ." Ông giải thích rằng "Ơn sủng là ở trên, sỉ nhục là ở dưới; Được nó cũng như kinh sợ, mất nó cũng như kinh sợ." Dù được khen hay bị chê, tâm trí chúng ta đều dễ bị xáo động, bất an.

• Đối với người thầy:

  • Lời khen và sự công nhận: Khi phụ huynh khen ngợi, đồng nghiệp biểu dương, hay ban giám hiệu công nhận, đó là điều đáng mừng. Nhưng đừng để nó làm bạn quá tự mãn, quá phụ thuộc vào sự công nhận bên ngoài. Lời khen dễ đến rồi dễ đi, nếu ta bám víu vào nó, khi không có ta sẽ thấy hụt hẫng.

  • Lời phê bình và chỉ trích: Khi bị góp ý, phê bình, hay thậm chí là hiểu lầm, tâm trạng chúng ta dễ bị tụt dốc. Nhưng đừng để nó đánh gục bạn hay làm bạn nghi ngờ giá trị của bản thân. Lời chê cũng chỉ là một góc nhìn, một phản hồi – nó đến rồi cũng đi.

• Dạy học sinh đối diện với khen chê:

  • Hãy dạy các em rằng điểm cao hay lời khen từ thầy cô/cha mẹ là kết quả của nỗ lực, nhưng không phải là tất cả. Đừng quá vui mừng đến mức kiêu ngạo.

  • Khi mắc lỗi hay bị phê bình, hãy giúp các em coi đó là cơ hội để học hỏi, không phải là điều đáng xấu hổ. Dạy các em vượt qua cảm giác thất vọng, rút kinh nghiệm và tiếp tục cố gắng.

• Thực hành: Khi nhận được lời khen hay chê, hãy hít thở sâu, ghi nhận thông tin và phân tích một cách khách quan. Đừng để cảm xúc chi phối quá mức. Hãy tìm kiếm sự vững vàng từ bên trong, từ lương tâm nghề nghiệp và giá trị của bản thân, chứ không phải từ đánh giá của người khác.

2. "Quý Đại Hoạn Nhược Thân": Buông Bỏ Cái Tôi, Hóa Giải Phiền Não

Lão Tử đặt câu hỏi: "Thế nào là coi đại hoạn như thân mình?" Và ông trả lời: "Sở dĩ ta có đại hoạn là vì ta có thân. Nếu ta không có thân, ta còn có hoạn gì nữa!"

"Thân" ở đây không chỉ là cơ thể vật lý, mà còn là cái "tôi", cái bản ngã, cái tôi cá nhân với những ham muốn, chấp trước, sự cố chấp, và nhu cầu được công nhận. Chính cái "tôi" này là nguồn gốc của mọi phiền não, mọi "đại hoạn" trong cuộc đời.

• Đại hoạn của người thầy: Cái "tôi" của người thầy có thể biểu hiện qua:

  • Nhu cầu được công nhận, được khen ngợi.

  • Sự cố chấp vào phương pháp của mình, không chịu đổi mới.

  • Mong muốn kiểm soát mọi thứ trong lớp học.

  • Sự so sánh bản thân với đồng nghiệp hay so sánh học sinh của mình với học sinh của lớp khác.

  • Việc lấy những khó khăn của học sinh làm phiền lòng cá nhân.

• Giải thoát khỏi phiền não: Khi chúng ta bớt đi sự chấp trước vào cái "tôi" – bớt quan tâm đến hình ảnh của mình, bớt cố gắng chứng tỏ bản thân, bớt lo lắng về việc người khác nghĩ gì về mình – chúng ta sẽ thấy phiền não tự nhiên tiêu tan.

• Thực hành: Dành thời gian tự phản tư, nhận diện những lúc cái "tôi" đang trỗi dậy. Đặt câu hỏi: "Việc mình đang làm có vì lợi ích của học sinh không, hay vì bản thân mình?" Thực hành sự khiêm tốn, biết lắng nghe và học hỏi từ mọi người.

3. Lãnh Đạo Bằng Vô Ngã: "Quý Dĩ Thân Vi Thiên Hạ, Ái Dĩ Thân Vi Thiên Hạ..."

Cuối cùng, Lão Tử chỉ ra phẩm chất của bậc đáng được tin cậy để "ký thác thiên hạ":

"Người coi thân mình quý bằng thiên hạ, thì có thể giao phó thiên hạ. Người yêu thân mình bằng thiên hạ, thì có thể ủy thác thiên hạ."

Đây là đỉnh cao của sự vô ngã, của lòng vị tha. Khi một người coi trọng hạnh phúc, lợi ích của mọi người (thiên hạ) ngang bằng hoặc hơn chính bản thân mình, khi họ yêu thương thế giới như yêu chính mình, thì họ xứng đáng được trao phó những trọng trách lớn lao.

• Người thầy đáng được tin cậy:

  • Tình yêu thương học sinh vô điều kiện: Người thầy thực sự đáng được tin cậy là người yêu thương mỗi đứa trẻ như chính con mình, đặt lợi ích và sự phát triển của các em lên hàng đầu, không phân biệt đối xử.

  • Cống hiến vô ngã: Khi gạt bỏ cái tôi cá nhân, những toan tính lợi ích riêng, người thầy sẽ cống hiến một cách tự nguyện, không vụ lợi. Đây là phẩm chất xây dựng lòng tin tuyệt đối từ học sinh, phụ huynh và đồng nghiệp.

  • Tạo ảnh hưởng sâu sắc: Sự vô ngã này không chỉ giúp người thầy bình an hơn mà còn tạo ra một sức mạnh phi thường, một ảnh hưởng sâu sắc và bền vững đến sự phát triển nhân cách của học sinh.

• Thực hành: Mỗi ngày, hãy bắt đầu bằng việc nhắc nhở mình về mục tiêu cao cả nhất: vì sự phát triển toàn diện của mỗi đứa trẻ. Dành sự quan tâm đồng đều cho tất cả học sinh, đặc biệt là những em yếu thế. Sẵn sàng hy sinh một phần nhỏ của bản thân vì lợi ích chung của lớp học, của trường.

Lời Kết: Người Thầy "Vững Như Bàn Thạch"

Kính thưa quý thầy cô,

Chương 13 Đạo Đức Kinh của Lão Tử là một bài học vô giá về sự vững vàng nội tại và lòng vị tha. Bằng cách thực hành "sủng nhục nhược kinh" – thản nhiên trước khen chê, và "quý đại hoạn nhược thân" – buông bỏ cái tôi, chúng ta sẽ dần giải thoát mình khỏi những phiền não do ngoại cảnh và cái chấp của bản thân gây ra.

Khi đó, chúng ta sẽ trở thành những người thầy có thể "coi thân mình quý bằng thiên hạ, yêu thân mình bằng thiên hạ" – những người thầy thực sự đáng được "ủy thác thiên hạ" (là những đứa trẻ thân yêu của chúng ta). Hành trình giáo dục sẽ không còn là một cuộc chiến đầy căng thẳng, mà là một hành trình bình an, đầy yêu thương và trọn vẹn ý nghĩa, nơi mỗi đứa trẻ được nuôi dưỡng bởi một tâm hồn vô ngã và trí tuệ vững vàng.