Khơi Nguồn Trí Tuệ "Mẫu": Bài Học Từ Lão Tử Về Nền Tảng Và Sự Bền Vững Trong Giáo Dục
Trong hành trình dạy học, chúng ta thường tập trung vào "cái con" – tức là những kiến thức cụ thể, những kỹ năng chi tiết, những thành tích trước mắt của học sinh. Chúng ta miệt mài dạy các em cách đọc, cách viết, cách tính toán, cách giải quyết từng vấn đề riêng lẻ. Tuy nhiên, Lão Tử, với trí tuệ uyên thâm trong Đạo Đức Kinh, lại mang đến một cái nhìn sâu sắc về tầm quan trọng của "cái mẫu" – tức là cái gốc, cái nền tảng, cái nguyên lý đầu tiên mà từ đó mọi thứ phát sinh.
Chương 52 của Đạo Đức Kinh là một lời chỉ dẫn vô cùng quý giá, giúp chúng ta nhìn nhận lại cách mình xây dựng nền móng kiến thức và nhân cách cho học sinh, cũng như cách mình tìm thấy sự bình an và hiệu quả bền vững trong nghề giáo:
"Thiên hạ hữu thỉ, Dĩ vi thiên hạ mẫu. Ký đắc kỳ mẫu, Dĩ tri kỳ tử. Ký tri kỳ tử, Phục thủ kỳ mẫu. Một thân bất đãi. Tắc kỳ đoài, Bế kỳ môn. Chung thân bất cần. Khai kỳ đoài, Tế kỳ sự. Chung thân bất cứu. Kiến tiểu viết Minh. Thủ nhu viết Cường. Dụng kỳ quang, Phục quy kỳ minh. Vô di thân ương, Thị vi tập thường."
(Thiên hạ có cái khởi đầu (thỉ), lấy đó làm mẫu của thiên hạ. Đã nắm được cái mẫu, thì biết được cái con (kỳ tử). Đã biết được cái con, lại trở về giữ lấy cái mẫu. Thân thể không bị suy mòn. Bịt lỗ hổng của nó lại, đóng cửa của nó lại. Suốt đời không bị hao tổn (không cần lo lắng). Mở lỗ hổng của nó ra, bày ra mọi việc của nó. Suốt đời không được cứu giúp (luôn gặp rắc rối). Thấy được cái nhỏ gọi là sáng suốt. Giữ được cái mềm yếu gọi là mạnh mẽ. Dùng sự sáng của mình, lại quay về với sự tối (mờ mịt). Không để lại tai họa cho thân, đó gọi là tập quán lâu dài (thực hành Đạo).)
Những lời răn này của Lão Tử, tuy có phần trừu tượng, nhưng lại ẩn chứa những bài học vô cùng thực tế và mạnh mẽ cho người thầy tiểu học – những người đang kiến tạo nền móng tri thức và nhân cách cho thế hệ tương lai.
1. "Mẫu" và "Tử": Nền Tảng Của Mọi Sự Phát Triển
Lão Tử bắt đầu bằng việc thiết lập mối quan hệ giữa cái gốc và cái ngọn:
"Thiên hạ hữu thỉ, Dĩ vi thiên hạ mẫu." (Thiên hạ có cái khởi đầu, lấy đó làm mẫu của thiên hạ.)
"Thỉ" (khởi đầu) hay "Mẫu" (mẹ, khuôn mẫu, nền tảng) là nguyên lý đầu tiên, cái gốc sinh ra vạn vật. Nó là bản chất, là quy luật cốt lõi.
Trong giáo dục: "Mẫu" ở đây chính là những nguyên tắc cơ bản, những giá trị cốt lõi, những kỹ năng nền tảng mà chúng ta cần dạy cho học sinh tiểu học. Đó có thể là lòng yêu thương, sự tôn trọng, sự trung thực, tinh thần ham học hỏi, khả năng tự học, hay phương pháp tư duy đơn giản. Đây là cái gốc để các em phát triển toàn diện.
"Ký đắc kỳ mẫu, Dĩ tri kỳ tử." (Đã nắm được cái mẫu, thì biết được cái con.)
Khi đã hiểu rõ cái gốc, cái nền tảng, chúng ta có thể suy ra và hiểu được những cái "con" – tức là những biểu hiện cụ thể, những ứng dụng, những vấn đề chi tiết phát sinh từ cái gốc đó.
Trong giáo dục: Khi học sinh đã nắm vững những nguyên tắc cơ bản (cái "mẫu") về đọc, viết, tính toán, hay tư duy, các em sẽ dễ dàng tiếp thu những kiến thức phức tạp hơn (cái "con"), giải quyết được nhiều dạng bài tập khác nhau. Tương tự, khi các em có nền tảng đạo đức vững chắc (cái "mẫu"), các em sẽ biết cách ứng xử trong các tình huống cụ thể (cái "con").
"Ký tri kỳ tử, Phục thủ kỳ mẫu. Một thân bất đãi." (Đã biết được cái con, lại trở về giữ lấy cái mẫu. Thân thể không bị suy mòn.)
Đây là một chu trình học hỏi và thực hành liên tục. Sau khi đã hiểu và vận dụng được cái "con", chúng ta cần quay trở lại củng cố cái "mẫu" – không ngừng ôn tập, không ngừng đào sâu nguyên lý ban đầu. Việc này giúp giữ vững nền tảng và tránh được sự "suy mòn" (kiệt sức, lạc lối, mất phương hướng).
Trong giáo dục: Người thầy không ngừng củng cố những kiến thức nền tảng cho học sinh, ngay cả khi các em đã học lên cao. Đồng thời, chính người thầy cũng cần thường xuyên quay về củng cố những giá trị cốt lõi của nghề, những phương pháp giảng dạy cơ bản, không ngừng học hỏi và cải thiện "cái mẫu" của mình. Điều này giúp chúng ta không bị mệt mỏi, không bị lạc hướng bởi những xu hướng mới mẻ mà thiếu bền vững.
2. "Tắc Kỳ Đoài, Bế Kỳ Môn": Sức Mạnh Của Sự Tập Trung Và Buông Bỏ
Lão Tử tiếp tục với lời khuyên về cách duy trì sự bình yên và hiệu quả:
"Tắc kỳ đoài, Bế kỳ môn. Chung thân bất cần." (Bịt lỗ hổng của nó lại, đóng cửa của nó lại. Suốt đời không bị hao tổn.)
"Đoài" là lỗ hổng, "môn" là cửa. Việc "bịt lỗ hổng" và "đóng cửa" ở đây không phải là sống khép kín, mà là biết cách kiểm soát những yếu tố bên ngoài có thể gây nhiễu loạn, làm phân tán năng lượng. Đó là sự tập trung, biết từ chối những điều không cần thiết, bảo vệ năng lượng và sự bình an nội tại.
Trong giáo dục: Hãy biết "đóng cửa" trước những áp lực không chính đáng, những lời than phiền vô nghĩa, những yêu cầu quá sức từ bên ngoài. "Bịt lỗ hổng" của sự lo lắng, của việc chạy theo thành tích ảo. Khi bạn biết bảo vệ năng lượng và sự tập trung của mình vào những điều cốt lõi (cái "mẫu"), bạn sẽ "suốt đời không bị hao tổn" – không bị kiệt sức, không bị mất đi niềm vui nghề nghiệp.
"Khai kỳ đoài, Tế kỳ sự. Chung thân bất cứu." (Mở lỗ hổng của nó ra, bày ra mọi việc của nó. Suốt đời không được cứu giúp.)
Ngược lại, nếu chúng ta "mở lỗ hổng" (để mọi thứ tác động, không có ranh giới) và "bày ra mọi việc" (quá phô trương, quá can thiệp), chúng ta sẽ luôn gặp rắc rối, luôn phải đối phó với những vấn đề mới phát sinh, và cuối cùng sẽ "không được cứu giúp" – không thể thoát khỏi vòng xoáy của sự bận rộn và kiệt sức.
Trong giáo dục: Nếu một người thầy không biết giới hạn, ôm đồm quá nhiều việc, phô trương quá nhiều thành tích, hay quá can thiệp vào cuộc sống của học sinh một cách không cần thiết, họ sẽ dễ dàng rơi vào tình trạng quá tải, stress và mất đi sự hiệu quả thực sự.
3. "Kiến Tiểu Viết Minh, Thủ Nhu Viết Cường": Trí Tuệ Và Sức Mạnh Đích Thực
Lão Tử tiếp tục với hai khái niệm quan trọng khác:
"Kiến tiểu viết Minh." (Thấy được cái nhỏ gọi là sáng suốt.)
"Minh" là sự sáng suốt, trí tuệ. Người sáng suốt không phải là người nhìn thấy những điều vĩ đại, to tát, mà là người có khả năng nhìn thấy và trân trọng những điều nhỏ bé, những chi tiết tinh tế, những hạt mầm tiềm năng.
Trong giáo dục: Người thầy sáng suốt là người nhìn thấy sự tiến bộ dù rất nhỏ của một học sinh, nhìn thấy tiềm năng ẩn giấu trong một hành vi tưởng chừng nghịch ngợm, nhìn thấy giá trị của một khoảnh khắc tương tác đơn giản. Những điều "nhỏ" này thường là nền tảng cho những điều "lớn" hơn.
"Thủ nhu viết Cường." (Giữ được cái mềm yếu gọi là mạnh mẽ.)
"Nhu" là sự mềm yếu, linh hoạt, khiêm tốn. "Cường" là mạnh mẽ. Sức mạnh thực sự không nằm ở sự cứng rắn, áp đặt, mà nằm ở khả năng giữ được sự mềm mại, uyển chuyển, kiên nhẫn.
Trong giáo dục: Người thầy mạnh mẽ là người biết dùng sự mềm mỏng, lòng bao dung, sự kiên nhẫn để đối phó với những thử thách, để uốn nắn những tâm hồn non nớt. Sức mạnh của sự mềm yếu thường có tác động sâu sắc và bền vững hơn nhiều so với sự cứng rắn.
4. "Dụng Kỳ Quang, Phục Quy Kỳ Minh": Luôn Quay Về Nền Tảng
Lão Tử khuyên nhủ về cách vận dụng trí tuệ:
"Dụng kỳ quang, Phục quy kỳ minh." (Dùng sự sáng của mình, lại quay về với sự tối (mờ mịt).)
"Quang" là sự sáng rõ, kiến thức, sự hiểu biết mà chúng ta có. "Minh" (lại xuất hiện) ở đây có thể hiểu là cái gốc, cái Đạo, cái bản chất sâu xa, thường có vẻ "mờ mịt" hoặc không dễ nắm bắt. Điều này có nghĩa là, sau khi đã vận dụng kiến thức và trí tuệ của mình, chúng ta cần quay trở về với cái gốc, với sự khiêm tốn, với sự tĩnh lặng để tiếp tục chiêm nghiệm và học hỏi.
Trong giáo dục: Sau khi đã vận dụng những phương pháp giảng dạy "sáng rõ", những kiến thức chuyên sâu, người thầy cần quay về với sự "mờ mịt" của cái gốc – sự đơn giản, sự lắng nghe, sự khiêm tốn để học hỏi từ học sinh, từ cuộc sống. Điều này giúp chúng ta không bị mắc kẹt trong sự tự mãn và luôn giữ được tinh thần học hỏi.
"Vô di thân ương, Thị vi tập thường." (Không để lại tai họa cho thân, đó gọi là tập quán lâu dài.)
Khi chúng ta thực hành những nguyên tắc trên – biết giữ "Mẫu", biết "đóng cửa" trước những nhiễu loạn, "thấy cái nhỏ", "giữ cái mềm yếu", và luôn "quay về với cái gốc" – chúng ta sẽ "không để lại tai họa cho thân" (tránh được sự kiệt sức, lo âu, bệnh tật). Đó chính là "tập quán lâu dài" (thực hành Đạo) để có một cuộc sống bình an và bền vững.
Trong giáo dục: Sống và dạy theo Đạo giúp người thầy có một sự nghiệp bền vững, không bị hao mòn cả về thể chất lẫn tinh thần.
Lời Kết: Người Thầy Kiến Tạo Nền Tảng Và Trưởng Thành Bền Vững
Chương 52 của Đạo Đức Kinh là một lời nhắc nhở sâu sắc về tầm quan trọng của việc xây dựng nền tảng vững chắc và duy trì sự cân bằng trong cuộc sống và nghề giáo. Nó mời gọi chúng ta:
Tập trung vào "cái Mẫu": Dạy những nguyên tắc, giá trị, và kỹ năng cốt lõi làm nền tảng cho sự phát triển của học sinh.
"Thủ Mẫu" liên tục: Thường xuyên quay về củng cố những gì cơ bản nhất, cho cả học sinh và chính bản thân.
"Đóng cửa" trước nhiễu loạn: Bảo vệ năng lượng và sự bình an nội tại bằng cách biết từ chối những điều không cần thiết.
Trở thành người "sáng suốt" và "mạnh mẽ": Nhìn thấy giá trị trong những điều nhỏ bé và vận dụng sự mềm dẻo, kiên nhẫn làm sức mạnh.
Luôn khiêm tốn quay về cái gốc: Dù đã có kiến thức và kinh nghiệm, hãy luôn giữ tinh thần học hỏi và sự đơn giản.
Khi chúng ta thực hành những nguyên tắc này, chúng ta sẽ không chỉ tạo ra một lớp học tràn đầy sự bình an, sự phát triển tự nhiên và bền vững, mà còn tìm thấy sự an nhiên, hạnh phúc thực sự trong chính tâm hồn mình. Đó chính là con đường để trở thành một người thầy vĩ đại theo Đạo.
Nhận xét
Đăng nhận xét