Trẻ 8 tuổi – Khi con mong muốn được công nhận

Bước vào lứa tuổi này, trẻ không còn là em bé mới vào lớp 1 nữa. Con đã quen trường lớp, quen thầy cô, và đang dần có sự ổn định về tâm lý. Nhưng đây cũng là giai đoạn mà con rất cần được công nhận – không chỉ trong học tập mà cả trong các mối quan hệ và cảm xúc.

Hiểu rõ đặc điểm tâm lý của trẻ 8 tuổi sẽ giúp phụ huynh và giáo viên truyền động lực đúng cách, tránh gây áp lực hoặc khiến con bị tổn thương.

1. Nhu cầu nổi bật: “Con có làm được không?”

Tâm lý của trẻ 8 tuổi có một sự thay đổi đáng kể: các con bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến kết quả và phản ứng của người lớn khi hoàn thành một việc gì đó. Nhu cầu nổi bật của các con lúc này chính là câu hỏi: "Con có làm được không?"

Các con sẽ thường xuyên bộc lộ sự quan tâm này thông qua những câu hỏi cụ thể như:

• "Cô có khen con không?"
• "Ba mẹ có vui khi con được điểm cao không?"
• "Nếu con làm sai thì sao?"

Tầm quan trọng của sự khen ngợi đúng lúc

Khi trẻ được khen ngợi đúng lúc và chân thành, các con sẽ cảm thấy có năng lực và được công nhận. Điều này giúp củng cố sự tự tin, khuyến khích trẻ tiếp tục cố gắng và nỗ lực hơn nữa trong những lần sau. Sự công nhận từ người lớn là một động lực mạnh mẽ để trẻ phát triển.

Ngược lại, nếu trẻ chỉ nhận được những lời chê bai khi mắc lỗi, mà không có sự hướng dẫn hay động viên, trẻ rất dễ hình thành những suy nghĩ tiêu cực về bản thân như: "Con dở lắm, con chẳng làm được gì hết." Điều này có thể dẫn đến sự nhụt chí, sợ hãi khi đối mặt với thử thách và ảnh hưởng lâu dài đến sự tự tin của trẻ.

Vì vậy, việc ghi nhận và khen ngợi những nỗ lực dù nhỏ nhất của trẻ 8 tuổi là vô cùng quan trọng để xây dựng một nền tảng tâm lý vững chắc, giúp con tự tin khám phá và phát triển.

2. Tâm lý dễ dao động theo lời nhận xét

Tâm lý của trẻ rất nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng bởi những lời nhận xét từ người lớn, đặc biệt là từ cha mẹ và giáo viên. Điều này là do các con chưa phát triển khả năng "lọc" thông tin hay tự điều chỉnh cảm xúc tốt như người lớn.

Một câu khen ngợi chân thành và đúng lúc có thể mang lại niềm vui lớn cho trẻ. Ví dụ, khi bạn nói: "Mẹ thấy con vẽ bức tranh này có ý tưởng hay lắm đó!" Một lời khen như vậy không chỉ giúp trẻ cảm thấy được ghi nhận, mà còn tiếp thêm động lực để con tiếp tục phát huy khả năng sáng tạo của mình. Con có thể vui vẻ và tràn đầy năng lượng suốt cả ngày chỉ vì nhận được sự khích lệ nhỏ bé đó.

Ngược lại, một lời phê bình nặng nề, gay gắt có thể gây ra những tổn thương sâu sắc cho tâm hồn non nớt của trẻ. Chẳng hạn, khi bạn nói: "Con làm bài mà như vậy à? Quá cẩu thả!" Câu nói này không chỉ làm trẻ cảm thấy buồn bã, mà còn dễ dẫn đến sự tự ti, nhụt chí và thậm chí là không muốn cố gắng nữa. Trẻ có thể cảm thấy mình kém cỏi, không đủ tốt và dần mất đi sự tự tin vào khả năng của bản thân.

Chính vì sự nhạy cảm này, mỗi lời nói, mỗi phản hồi của người lớn đều có sức ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý và sự phát triển của trẻ 8 tuổi. Việc lựa chọn từ ngữ phù hợp, tập trung vào hành vi thay vì đánh giá nhân cách, và luôn đi kèm với sự động viên là điều vô cùng cần thiết để giúp con phát triển một cách tích cực và lành mạnh.

3. Bắt đầu so sánh sâu sắc và hình thành "cái tôi" rõ ràng hơn

Ở độ tuổi này  trẻ không chỉ dừng lại ở việc so sánh những điều đơn giản như điểm số hay món đồ chơi. Các con bắt đầu có sự so sánh sâu sắc hơn, đặc biệt là về vai trò xã hội và vị trí của bản thân trong các mối quan hệ. Những câu hỏi thường trực trong tâm trí các con lúc này có thể là:

• "Sao bạn A lúc nào cũng được chọn làm nhóm trưởng, còn con thì không?"
• "Tại sao em được khen nhiều hơn con?"

Những câu hỏi này cho thấy trẻ đang hình thành một "cái tôi" rõ ràng hơn và có nhu cầu được nhìn nhận là một cá thể độc lập, có giá trị trong tập thể.

Nhu cầu được thừa nhận "có giá trị"

Tại giai đoạn này, trẻ có một nhu cầu mạnh mẽ là được thừa nhận là "có giá trị" trong gia đình, ở trường lớp và trong nhóm bạn bè. Các con khao khát:

• Muốn được giao nhiệm vụ: Khi được giao việc, dù nhỏ, trẻ cảm thấy mình có ích và được tin tưởng.
• Muốn được làm "người lớn": Các con muốn được đối xử như những người lớn hơn, được phép tự quyết định một số việc hoặc được tham gia vào các quyết định của gia đình.
• Muốn được coi trọng suy nghĩ của mình: Trẻ muốn ý kiến của mình được lắng nghe và tôn trọng, ngay cả khi ý kiến đó chưa thực sự chín chắn.

Hậu quả của việc bị xem nhẹ

Nếu người lớn cứ liên tục làm thay, nghĩ thay, quyết thay mọi việc cho trẻ, các con sẽ cảm thấy mình "không quan trọng" hoặc bị xem nhẹ. Sự thiếu hụt cơ hội để thể hiện bản thân và đóng góp có thể dẫn đến:

• Giảm sút sự tự tin: Trẻ sẽ nghĩ rằng mình không đủ khả năng hoặc không đáng để được giao việc.
• Thiếu chủ động: Lâu dần, trẻ sẽ mất đi động lực tự khám phá, tự làm và chỉ chờ đợi sự sắp đặt từ người lớn.
• Cảm giác bị bỏ rơi hoặc không thuộc về: Khi không được tham gia vào các hoạt động tập thể hoặc không được coi trọng ý kiến, trẻ có thể cảm thấy cô đơn hoặc bị tách biệt.

Vì vậy, việc tạo điều kiện cho trẻ được tham gia, được đóng góp và được thể hiện bản thân là vô cùng quan trọng để nuôi dưỡng một "cái tôi" khỏe mạnh và tích cực ở trẻ 8 tuổi.

 

4. Trẻ 8 tuổi có thể lắng nghe lý lẽ nhưng vẫn cần hướng dẫn

Khả năng nhận thức của trẻ đã phát triển đáng kể. Các con đã bắt đầu phân biệt đúng – sai rõ ràng hơn và có thể hiểu được các khái niệm về nguyên nhân – kết quả. Điều này có nghĩa là, nếu người lớn giải thích một cách hợp lý, mạch lạc, trẻ hoàn toàn có khả năng hiểu và chấp nhận những điều bạn nói. Thay vì chỉ áp đặt, việc phân tích lý do tại sao một hành động là đúng hay sai sẽ giúp trẻ phát triển tư duy và khả năng đưa ra quyết định của riêng mình.

Không nên kỳ vọng "tự giác hoàn toàn"

Tuy nhiên, điều quan trọng là người lớn đừng lầm tưởng rằng con đã "tự giác hoàn toàn" như một người trưởng thành. Trẻ 8 tuổi vẫn đang trong quá trình học hỏi và hình thành thói quen. Các con vẫn cần được nhắc nhở thường xuyên, hướng dẫn từng bước một, và điều chỉnh một cách nhẹ nhàng khi cần thiết.

Ví dụ, dù trẻ đã biết dọn dẹp đồ chơi sau khi chơi, nhưng có thể vẫn cần bạn nhắc nhở vài lần hoặc hướng dẫn cách sắp xếp. Hay khi làm bài tập, con có thể hiểu yêu cầu nhưng vẫn cần sự giám sát để đảm bảo hoàn thành đúng cách.

Nếu người lớn đặt kỳ vọng quá cao, mong muốn con luôn "có trách nhiệm" và tự giác như người lớn, rất dễ sinh ra mâu thuẫn và căng thẳng không đáng có trong mối quan hệ. Điều này không chỉ gây áp lực cho trẻ mà còn làm phụ huynh cảm thấy thất vọng.

Thay vào đó, hãy kiên nhẫn đồng hành, hướng dẫn và tạo môi trường để con dần hình thành tính tự giác và trách nhiệm theo đúng lứa tuổi.

 

5. Vai trò của cha mẹ và giáo viên lúc này là gì?

Vai trò của cha mẹ và giáo viên trở nên vô cùng quan trọng trong việc định hình sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ. Việc thấu hiểu và áp dụng những phương pháp đúng đắn sẽ giúp trẻ xây dựng sự tự tin, trách nhiệm và cảm thấy mình có giá trị.

 Cha mẹ:

Để đồng hành cùng con trong giai đoạn này, cha mẹ nên tập trung vào việc khơi gợi sự tự nhận thức và trách nhiệm ở trẻ:

Thay vì chỉ hỏi về kết quả, hãy hỏi về quá trình và cảm nhận của con: Thay vì câu hỏi quen thuộc: "Hôm nay con được mấy điểm?", hãy thử hỏi: "Con thấy mình học phần đó thế nào?" hoặc "Con tự hào điều gì nhất hôm nay?" Những câu hỏi này khuyến khích con suy nghĩ về nỗ lực, cảm xúc và những điều con đã học được, thay vì chỉ tập trung vào con số hay thành tích. Điều này giúp con hiểu rằng quá trình và sự cố gắng cũng quan trọng không kém kết quả.

Giao cho con một số việc đơn giản trong nhà để con thấy mình có trách nhiệm và được tin tưởng: Cho con tham gia vào các công việc gia đình, dù là nhỏ nhất. Ví dụ: "Con giúp mẹ tưới cây nhé!" hoặc "Hôm nay con kiểm tra giúp ba xem có gì cần mua không nha." Khi được giao nhiệm vụ, trẻ sẽ cảm thấy mình là một phần quan trọng của gia đình, được tin tưởng và có khả năng đóng góp. Điều này nuôi dưỡng ý thức trách nhiệm và sự tự lập ở con.

Giáo viên:

Trong môi trường học đường, giáo viên có vai trò then chốt trong việc xây dựng sự tự tin và khuyến khích mọi học sinh phát triển:

Tạo cơ hội để mọi học sinh đều có thể được công nhận, không chỉ những bạn giỏi nổi bật: Giáo viên nên tìm cách khen ngợi và ghi nhận những nỗ lực, tiến bộ của tất cả học sinh, không chỉ riêng những em có thành tích học tập xuất sắc. Có thể là khen ngợi sự kiên trì khi giải một bài toán khó, sự sáng tạo trong một dự án thủ công, hay tinh thần giúp đỡ bạn bè. Điều này giúp mỗi học sinh cảm thấy mình có giá trị và được nhìn nhận.

Giao vai trò theo khả năng, phát huy điểm mạnh của từng cá nhân: Trong các hoạt động nhóm hoặc dự án, giáo viên nên khéo léo phân công vai trò dựa trên thế mạnh của từng học sinh. Ví dụ: một bạn giỏi học có thể làm nhóm trưởng, một bạn vẽ đẹp thì phụ trách vẽ sơ đồ nhóm, bạn có giọng nói truyền cảm có thể là người thuyết trình... Bằng cách này, tất cả học sinh đều có "giá trị riêng" và cảm thấy mình đóng góp vào thành công chung. Điều này không chỉ khuyến khích sự hợp tác mà còn giúp trẻ nhận ra và phát triển tiềm năng của bản thân.

Bằng cách hợp tác và áp dụng những cách tiếp cận phù hợp, cha mẹ và giáo viên có thể cùng nhau tạo nên một môi trường tích cực, hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ 8 tuổi.

6. Tránh những sai lầm thường gặp

Để nuôi dưỡng một đứa trẻ 8 tuổi tự tin và phát triển lành mạnh, cha mẹ và giáo viên cần hết sức lưu ý tránh những sai lầm phổ biến có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý của con:

Chỉ khen khi con "thành công"

Đây là một trong những sai lầm lớn nhất. Nếu chúng ta chỉ khen ngợi khi trẻ đạt được kết quả xuất sắc (ví dụ: điểm cao, chiến thắng), trẻ sẽ hình thành suy nghĩ rằng chỉ khi "thành công" mới được chấp nhận và yêu thương. Điều này khiến con sợ sai, không dám thử những điều mới mẻ hay đối mặt với thử thách, vì sợ thất bại sẽ không được công nhận. Con có thể trở nên rụt rè, thiếu sáng tạo và dễ bỏ cuộc khi gặp khó khăn.

Thường xuyên so sánh với bạn bè hoặc anh chị em

Việc so sánh trẻ với những người khác, dù là bạn bè trong lớp hay anh chị em trong nhà, có thể gây tổn thương sâu sắc. Những câu nói như: "Sao con không được giỏi như bạn A?", hay "Em con ngoan hơn con nhiều!" sẽ làm con cảm thấy mình "thấp kém", thiếu tự tin và nảy sinh tâm lý đố kỵ hoặc mặc cảm. Mỗi đứa trẻ là một cá thể độc lập với những ưu điểm và nhược điểm riêng. Việc so sánh chỉ làm suy yếu lòng tự trọng của con và tạo ra những áp lực không đáng có.

Ra lệnh mà không lắng nghe

Khi người lớn liên tục ra lệnh mà không dành thời gian lắng nghe ý kiến, cảm xúc hay mong muốn của trẻ, con sẽ cảm thấy không được tôn trọng. Dần dần, trẻ có thể phản ứng lại bằng cách chống đối, bướng bỉnh, hoặc ngược lại là thu mình lại, trở nên thụ động và không còn muốn chia sẻ. Việc giao tiếp một chiều sẽ cắt đứt sợi dây kết nối giữa cha mẹ/giáo viên và con cái, khiến con cảm thấy bị cô lập.

Hãy công nhận quá trình chứ không chỉ kết quả

Thay vì chỉ nhìn vào điểm số hay thành tích cuối cùng, hãy tập trung vào sự nỗ lực và quá trình con đã bỏ ra. Một lời khen chân thành như: "Mẹ thấy con đã cố gắng viết bài sạch hơn hôm trước, mẹ rất trân trọng điều đó." sẽ có ý nghĩa lớn lao hơn nhiều. Lời khen này không chỉ ghi nhận sự tiến bộ của con mà còn khuyến khích con tiếp tục cố gắng, học hỏi từ sai lầm và không ngừng hoàn thiện bản thân. Việc công nhận quá trình giúp con xây dựng tư duy phát triển, hiểu rằng giá trị của bản thân không chỉ nằm ở kết quả cuối cùng mà còn ở những nỗ lực đã bỏ ra.

Tóm lại: Trẻ 8 tuổi là một “chồi cây” đang phát triển mạnh mẽ về nhận thức và cảm xúc. Con rất cần sự tin tưởng, ghi nhận và đồng hành tích cực từ người lớn. Một lời động viên đúng lúc – có thể thay đổi cả một ngày của con.