Giải mã cảm xúc của trẻ 9–11 tuổi qua hành vi thường ngày
Cơn giận, im lặng, mè nheo – nói lên điều gì?
Từ 9 đến 11 tuổi, trẻ
không còn là “những đứa trẻ bé bỏng”, nhưng cũng chưa đủ lớn để kiểm soát hoàn
toàn cảm xúc. Đây là giai đoạn trẻ phát triển mạnh mẽ về mặt tư duy và cảm xúc,
nhưng cách thể hiện vẫn còn nhiều giới hạn. Những hành vi như giận dữ, im lặng, hay mè nheo
thường là cách trẻ phát tín hiệu rằng chúng đang gặp khó khăn trong việc xử lý
một cảm xúc nào đó.
1. Khi trẻ giận dữ – không chỉ là “nóng tính”
Ở độ này,
trẻ bước vào giai đoạn phát triển mạnh về cái tôi cá nhân. Các em bắt đầu biết so sánh, phản biện, có chính kiến,
và mong muốn được tôn trọng như một “người lớn nhỏ”.
Vì vậy, khi không được lắng nghe, không được đáp ứng nhu cầu, hoặc cảm thấy bị
đối xử không công bằng, trẻ dễ nổi giận.
Biểu hiện thường gặp:
·
Cãi lại
cha mẹ hoặc giáo viên khi không đồng ý.
·
La hét,
đá cửa, đập bàn, hoặc bỏ đi trong tức giận.
·
Cáu gắt
với người khác, kể cả em nhỏ hay bạn bè.
·
Từ chối
hợp tác, thể hiện thái độ “chống đối ngầm”.
Điều gì
ẩn sau cơn giận?
Giận dữ
thường là lớp vỏ bọc cho các cảm xúc khác mà trẻ chưa
biết cách diễn đạt, như:
·
Tổn
thương: “Tại sao mẹ cứ bênh em?”
·
Thất
vọng: “Con cố gắng rồi mà vẫn không được công
nhận.”
·
Bất lực: “Con
không biết phải làm sao cho đúng nữa.”
·
Cảm
giác bị kiểm soát quá mức: “Sao
ba mẹ lúc nào cũng ra lệnh cho con?”
Cha mẹ nên làm gì khi con giận dữ?
1. Bình
tĩnh để làm gương cảm xúc
·
Khi trẻ mất kiểm soát, sự ổn định của cha mẹ là “neo cảm xúc” cho
trẻ.
·
Đừng hét lên, đừng dọa nạt, vì điều đó chỉ làm
trẻ càng “đóng cửa”.
Gợi ý: Hít
thở sâu, giữ giọng nói bình thản, thậm chí có thể lùi lại vài bước để tránh
“bùng nổ”.
2. Lắng
nghe thay vì la mắng
·
Thay vì hỏi “Tại sao con lại cư xử như vậy?”,
hãy dùng ngôn ngữ mở:
“Mẹ
thấy con đang rất giận, mẹ muốn hiểu điều gì đang xảy ra.”
“Có điều gì khiến con cảm thấy không công bằng đúng không?”
·
Câu hỏi nên mang tính kết nối,
không phải truy vấn.
3. Giúp
con “đặt tên” cho cảm xúc
·
Nhiều trẻ chưa phân biệt được giữa giận – buồn – tủi thân – ghen tị.
·
Cha mẹ có thể nói mẫu để trẻ học cách gọi tên
cảm xúc:
“Có vẻ
con đang giận vì không được chọn nhóm bạn mà con muốn.”
“Hay con cảm thấy mẹ không lắng nghe con đúng cách?”
Việc
nhận diện đúng cảm xúc là bước đầu giúp trẻ học cách kiểm
soát thay vì bộc phát.
4. Đợi cảm
xúc qua đi, rồi cùng con nhìn lại
·
Sau cơn giận, trẻ
thường cảm thấy hối hận hoặc xấu hổ.
·
Đây là thời điểm tốt để cha mẹ cùng con “mổ
xẻ” lại sự việc một cách bình tĩnh, nhẹ nhàng:
“Con
thấy việc đó có đáng để giận dữ như vậy không?”
“Lần sau, con muốn mẹ giúp con như thế nào để
không bị mất bình tĩnh?”
Gợi ý: Có thể
dùng nhật ký cảm xúc hoặc vẽ sơ đồ
“cảm xúc – nguyên nhân – hậu quả – cách xử lý” để trẻ thực hành.
Giận dữ không xấu, nếu được dẫn dắt đúng cách. Thay vì
cố gắng dập tắt cơn
giận, hãy cùng con hiểu và học từ cảm xúc ấy. Bởi
giận dữ không phải là dấu hiệu của “hư”, mà là tiếng nói của những cảm xúc
chưa được ai lắng nghe đúng cách.
2. Khi trẻ im lặng – có thể là tổn thương âm thầm
Im lặng không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của “ngoan ngoãn” hay “biết
nghe lời”. Với trẻ từ 9–11 tuổi, sự im lặng
đôi khi là biểu hiện của cảm xúc bị dồn nén, là cách trẻ rút lui khỏi thế giới bên ngoài khi bên
trong đang có điều gì đó không ổn.
Im lặng – Tín hiệu cảnh báo cảm xúc
Ở giai đoạn này, trẻ đã bắt đầu nhận thức rõ hơn về ánh nhìn, sự đánh giá và cảm xúc của người khác.
Khi cảm thấy mình không được thấu hiểu,
không an toàn khi bộc lộ cảm xúc, hoặc khi từng bị chê trách vì “nói
ra suy nghĩ thật”, trẻ sẽ chọn cách im lặng
để tự bảo vệ mình.
Một vài nguyên nhân phổ biến khiến trẻ trở nên trầm lặng:
·
Cảm thấy cha mẹ không lắng nghe hoặc hay gạt đi cảm
xúc của con.
·
Từng chia sẻ điều gì đó và bị chê cười, phán xét.
·
Lo sợ bị mắng nếu nói ra điều khiến con buồn hoặc sợ.
·
Đang trải qua mâu thuẫn bạn bè, áp lực học tập, hoặc
bị tổn thương tinh thần.
Dưới lớp im lặng là điều gì?
Sự im lặng có thể là:
·
Nỗi buồn
không tên: “Con buồn nhưng không
biết diễn tả sao cho đúng…”
·
Sự tức giận bị nén lại: “Nếu con nói, ba mẹ sẽ không hiểu đâu.”
·
Nỗi sợ bị tổn thương thêm: “Con từng nói rồi, nhưng mẹ đã quát con...”
·
Cảm giác không quan trọng: “Dù con nói, chắc cũng chẳng ai quan tâm.”
Cha mẹ nên làm gì khi
con trở nên lặng im?
1. Đừng ép
con phải nói ngay
·
Khi con im lặng,
điều tệ nhất là cha mẹ ép hỏi dồn dập
như:
“Nói đi, có chuyện gì? Tại sao không trả lời mẹ?”
·
Điều này chỉ
khiến trẻ càng thu mình và cảm thấy bị áp lực nhiều hơn.
Thay vào đó,
hãy cho con không gian và thời gian.
Một sự hiện diện nhẹ nhàng, không ép buộc, đôi khi lại là điều con cần nhất.
2. Tạo một
môi trường an toàn, không phán xét
·
Trẻ cần cảm thấy
rằng: “Dù con nói điều gì, ba mẹ cũng sẽ không mắng, không cười nhạo, mà sẽ
lắng nghe con thật lòng.”
·
Môi trường an
toàn giúp trẻ dám thể hiện bản thân,
ngay cả khi đó là sự vụng về, tiêu cực hay chưa trọn vẹn.
Gợi ý:
Thay vì nói “Con im lặng là không tôn trọng mẹ!”, hãy nói:
“Mẹ hiểu có thể con đang không vui. Mẹ sẵn sàng nghe khi con sẵn sàng
nói.”
3. Sử dụng
những câu hỏi nhẹ nhàng, không ép buộc
Đôi khi chỉ cần một lời gợi mở đúng lúc cũng có thể giúp trẻ dần mở
lòng:
“Gần đây mẹ thấy con ít nói hơn. Có điều gì khiến con mệt mỏi không?”
“Hôm nay con thấy vui, bình thường hay hơi buồn một chút?”
“Nếu con chưa muốn nói, mẹ vẫn ở đây và sẵn sàng lắng nghe bất cứ khi nào con
cần.”
4. Lắng
nghe mà không vội khuyên răn
Khi con đã chịu mở lời, đừng vội
“dạy bảo”. Điều con cần nhất lúc này không phải là lời giảng giải, mà
là sự thấu cảm.
Hãy phản hồi bằng cách:
·
Gật đầu, thể hiện
sự chú ý.
·
Nói lại những gì
con chia sẻ để con cảm thấy được lắng nghe:
“Vậy là hôm nay con thấy tủi thân vì bị bạn bỏ rơi,
đúng không?”
Tránh những phản ứng như:
·
“Chuyện đó có gì
đâu mà phải buồn.”
·
“Con mà yếu đuối
như vậy thì ra đời sao sống nổi!”
Im lặng là ngôn ngữ cảm xúc đặc biệt. Khi trẻ không nói, không có nghĩa
là trẻ không cần chia sẻ. Đó là
khi trẻ cần một người đủ kiên nhẫn để lắng nghe
điều không được nói ra.
Hãy trở thành người bạn
đồng hành để con cảm thấy an toàn khi cất
tiếng nói của mình – dù là bằng lời, bằng nước mắt hay bằng sự im lặng
chờ đợi.
3. Khi trẻ mè nheo – không chỉ vì
“muốn được chiều”
Khi nhắc đến “mè nheo”, nhiều người lớn thường
nghĩ đến trẻ nhỏ quấy khóc, la hét, đòi hỏi.
Tuy nhiên, với trẻ 9–11 tuổi, mè nheo không
còn ồn ào, mà chuyển thành những hành vi
tinh tế hơn – có thể dễ bị
bỏ qua, nhưng lại mang nhiều thông điệp cảm xúc sâu sắc.
Mè nheo ở tuổi lớn – không giống trẻ con
Ở độ tuổi này, mè nheo thường không còn là “ăn
vạ giữa siêu thị”, mà thể hiện dưới những dạng như:
·
Lặp đi
lặp lại yêu cầu, dù đã bị từ chối.
·
Thể
hiện sự nũng nịu hoặc yếu đuối quá mức, mong
người lớn nhượng bộ.
·
Giả vờ
“mệt”, “khó chịu”, “buồn bực” để thu
hút sự chú ý.
·
Nói
những câu như:
“Ba mẹ thương em hơn con.”
“Sao không ai quan tâm con hết vậy?”
Mục
đích thật sự không chỉ là đạt được điều mình muốn, mà là:
➡ Tìm
kiếm sự kết nối cảm xúc, sự chú ý và cảm giác được yêu thương.
Khi mè nheo là “tín hiệu cầu cứu”
Mè nheo ở tuổi này có thể là một cách bất lực để diễn đạt điều trẻ chưa
biết nói thành lời, ví dụ như:
·
“Con cảm thấy lạc
lõng trong gia đình.”
·
“Ở lớp, con đang có
chuyện không vui, nhưng không ai hỏi đến.”
·
“Mẹ bận suốt, con chỉ muốn mẹ nhìn con một chút thôi.”
·
“Con thấy thua
kém bạn bè, nên con cố làm gì đó để được chú ý hơn.”
Trong mắt người lớn, những hành vi này có thể “phiền phức”, nhưng với trẻ,
đó là cách duy nhất để cảm xúc được nhìn thấy.
Cha mẹ nên làm gì khi con mè nheo?
1. Không
chiều ngay – cũng đừng bỏ mặc
·
Nếu cha mẹ đáp ứng
ngay lập tức, trẻ có thể hiểu rằng: “Chỉ
cần mè nheo là sẽ được như ý” → hình thành thói quen dựa dẫm, thao
túng cảm xúc.
·
Ngược lại, nếu phớt lờ
hoàn toàn, trẻ sẽ thấy mình không
được quan tâm, dẫn đến thu mình hoặc bộc phát mạnh hơn.
Cách tốt nhất:
·
Dừng lại, nhìn vào mắt trẻ, và nói nhẹ nhàng:
“Mẹ thấy con đang cố nói điều gì đó bằng cách
khác. Con có thể nói cho mẹ biết thật sự con đang cảm thấy gì không?”
2. Tìm hiểu “ẩn ý” sau lời mè nheo
Thay vì chỉ nói “Không được mè nheo!”, hãy
quan sát và hỏi theo hướng thấu cảm:
“Con cứ nhắc đi nhắc lại chuyện đó… có phải
con thấy mình không được lắng nghe?”
“Con nói vậy vì con đang cảm thấy buồn chuyện gì ở trường à?”
“Con có thấy mẹ đang không để ý con nhiều như trước không?”
Những câu hỏi mở thế này giúp trẻ gỡ nút thắt bên trong, và học
được cách thể hiện cảm xúc rõ ràng hơn.
3. Tăng kết nối cảm xúc – “liều thuốc” chống mè
nheo hiệu quả nhất
Phần lớn hành vi mè nheo là tín hiệu của sự thiếu kết nối.
Vì vậy, giải pháp lâu dài không nằm ở việc “sửa hành vi”, mà là bồi đắp mối quan hệ cha mẹ – con cái
mỗi ngày.
Một số cách tăng cường kết nối:
·
Dành
10–15 phút mỗi ngày chỉ để “hiện diện cùng con” –
không điện thoại, không dạy dỗ, chỉ lắng nghe hoặc cùng chơi.
·
Chơi
trò chơi nhẹ như cờ caro, UNO, vẽ tranh – nơi trẻ có thể
tự nhiên chia sẻ mà không bị soi xét.
·
Hỏi
những câu đơn giản nhưng có sức gợi mở như:
“Hôm nay có điều gì khiến con cười?”
“Có chuyện gì khiến con thấy chưa vui mà mẹ chưa biết không?”
🧠 Điều kỳ diệu: Khi được kết nối đầy
đủ, trẻ ít mè nheo hơn, vì con biết rằng mình đã được nhìn thấy và thấu hiểu.
Mè nheo là lời thì thầm cảm xúc. Đằng sau tiếng thở dài, ánh mắt buồn hay câu
nói lặp lại nhiều lần…
Có thể là một đứa trẻ đang muốn nói:
“Con cần mẹ ở đây, với con.”
Hãy lắng nghe những lời không được nói ra, và đáp lại
bằng sự kiên nhẫn, tình thương và kết nối chân
thành.
Nhận xét
Đăng nhận xét