Cách xử lý xung đột giữa học sinh trong lớp – Vai trò người hòa giải, ươm mầm kỹ năng giải quyết vấn đề

 Trong môi trường học đường, xung đột giữa học sinh là điều khó tránh khỏi. Đó có thể là những xích mích nhỏ từ lời nói, tranh giành đồ chơi, hay những mâu thuẫn lớn hơn dẫn đến ẩu đả, cô lập bạn bè. Tuy nhiên, điều quan trọng không phải là có xung đột hay không, mà là "cách xử lý xung đột giữa học sinh trong lớp" một cách khéo léo và hiệu quả. Với vai trò là một chuyên gia giáo dục, tôi tin rằng việc giáo viên đóng vai trò "người hòa giải" sẽ không chỉ giải quyết vấn đề trước mắt mà còn "ươm mầm kỹ năng giải quyết vấn đề" và kỹ năng sống quan trọng cho các em học sinh lớp 5 – lứa tuổi đang dần phát triển ý thức cá nhân và các mối quan hệ xã hội phức tạp hơn.

Thực trạng và những hệ lụy của xung đột không được xử lý đúng cách

Khi xung đột không được giải quyết một cách kịp thời và đúng đắn, nó có thể gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực:

• Ảnh hưởng tâm lý học sinh: Học sinh liên quan đến xung đột (cả người gây ra và nạn nhân) đều có thể cảm thấy căng thẳng, sợ hãi, buồn bã, tức giận, lo âu, mất tự tin.

• Gây chia rẽ nội bộ lớp: Tạo ra bè phái, sự xa lánh, thậm chí là cô lập, bắt nạt.

• Ảnh hưởng đến không khí học tập: Lớp học trở nên căng thẳng, mất tập trung, giảm hiệu quả học tập.

• Hạn chế sự phát triển kỹ năng: Học sinh không học được cách giải quyết vấn đề một cách văn minh, dễ hành động bốc đồng hoặc né tránh.

• Hình thành thói quen tiêu cực: Nếu không được uốn nắn, các em có thể hình thành thói quen dùng bạo lực (ngôn ngữ hoặc thể chất) để giải quyết vấn đề.

Do đó, việc giáo viên chủ động can thiệp, đóng vai trò người hòa giải là vô cùng cần thiết, không chỉ để duy trì trật tự mà còn để giáo dục học sinh.

Vai trò của giáo viên là người hòa giải – Các bước thực hiện hiệu quả

Giáo viên không chỉ là người phân xử mà còn là người hướng dẫn, giúp học sinh tự tìm ra giải pháp cho xung đột của mình.

Bước 1: Giữ bình tĩnh và tách riêng các bên (Khi xung đột đang diễn ra hoặc nóng bỏng)

• Can thiệp kịp thời nhưng nhẹ nhàng: Khi xung đột xảy ra, giáo viên cần can thiệp ngay lập tức để ngăn chặn hành vi bạo lực (nếu có). Tránh la mắng, quát tháo làm tình hình thêm căng thẳng.

• Tách riêng các bên: Yêu cầu các học sinh liên quan di chuyển ra một không gian riêng tư (góc lớp, phòng giáo viên...) để tránh sự hiếu kỳ của các bạn khác và tạo không gian yên tĩnh để nói chuyện.

• Hít thở sâu và lấy lại bình tĩnh: Khuyên các em hít thở sâu, đếm từ 1 đến 10 để bình tĩnh lại trước khi nói chuyện. Bản thân giáo viên cũng cần giữ thái độ điềm tĩnh.

Bước 2: Lắng nghe và thu thập thông tin khách quan (Tìm hiểu câu chuyện từ các phía)

• Lắng nghe từng bên riêng biệt: Để mỗi học sinh có cơ hội trình bày câu chuyện của mình mà không bị ngắt lời hay phán xét bởi bên kia.

  • Hỏi: "Chuyện gì đã xảy ra?", "Con cảm thấy thế nào khi chuyện đó xảy ra?"

  • Đảm bảo lắng nghe một cách chân thành, thể hiện sự đồng cảm.

  • Ghi lại các thông tin quan trọng.

• Thu thập thêm thông tin (nếu cần): Hỏi thêm những học sinh chứng kiến (nếu có) để có cái nhìn đa chiều hơn về sự việc, nhưng tránh việc "tra khảo" hay tạo áp lực.

• Xác định nguyên nhân gốc rễ: Dựa trên các thông tin thu thập được, giáo viên cố gắng xác định nguyên nhân chính dẫn đến xung đột (hiểu lầm, tranh giành, ghen tị, áp lực, thiếu kỹ năng...).

Bước 3: Cùng học sinh phân tích hậu quả và hậu quả cảm xúc (Giáo dục và thấu hiểu)

• Phân tích hậu quả hành vi: Giúp học sinh nhận ra hậu quả của hành vi của mình đối với bản thân, bạn bè, lớp học, và cả gia đình.

  • "Khi con làm vậy, bạn [tên bạn] đã cảm thấy thế nào?"

  • "Chuyện này ảnh hưởng đến việc học của con và của lớp ra sao?"

• Khuyến khích biểu lộ cảm xúc: Giúp các em gọi tên cảm xúc của mình (tức giận, buồn bã, thất vọng...) và hiểu rằng cảm xúc đó là bình thường, nhưng cách thể hiện cảm xúc mới là quan trọng.

• Đặt mình vào vị trí người khác: Hướng dẫn các em thử đặt mình vào vị trí của người bạn để hiểu được cảm xúc và suy nghĩ của họ. Đây là bước quan trọng để phát triển lòng thấu cảm.

Bước 4: Cùng học sinh tìm kiếm giải pháp và thống nhất hành động (Hướng dẫn kỹ năng giải quyết vấn đề)

• Khuyến khích học sinh tự đưa ra giải pháp: Thay vì áp đặt, hãy hỏi: "Vậy theo con, chúng ta có thể làm gì để giải quyết vấn đề này?", "Lần sau nếu gặp tình huống tương tự, con sẽ làm gì khác đi?"

• Gợi ý các giải pháp hòa bình:

  • Xin lỗi: Hướng dẫn học sinh cách nói lời xin lỗi chân thành.

  • Thỏa hiệp: Nếu là tranh giành, giúp các em tìm cách chia sẻ hoặc luân phiên.

  • Học cách bỏ qua: Đối với những xích mích nhỏ, dạy các em cách "cho qua" và không để bụng.

  • Tìm kiếm sự giúp đỡ: Hướng dẫn các em biết tìm đến thầy cô, cha mẹ khi gặp vấn đề khó giải quyết.

• Thống nhất hành động cụ thể: Cùng các bên thống nhất một giải pháp cụ thể mà cả hai đều đồng ý. Ghi lại nếu cần.

• Nhấn mạnh sự tha thứ và bỏ qua: Sau khi giải quyết xong, khuyến khích các em bỏ qua lỗi lầm của nhau, tiếp tục là bạn bè.

Bước 5: Theo dõi và hỗ trợ sau xung đột (Đảm bảo sự ổn định và phát triển lâu dài)

• Theo dõi thái độ và hành vi: Sau khi hòa giải, giáo viên cần tiếp tục quan sát thái độ của các học sinh liên quan để đảm bảo không có xung đột tái diễn hoặc hành vi cô lập.

• Gặp gỡ riêng định kỳ: Có thể gặp riêng từng em hoặc cả hai em để hỏi thăm, động viên và củng cố các kỹ năng giải quyết vấn đề.

• Phối hợp với phụ huynh: Thông báo cho phụ huynh về sự việc (một cách tế nhị, khách quan, không đổ lỗi) và cách đã giải quyết. Đề nghị phụ huynh cùng hỗ trợ con tại nhà.

• Giáo dục phòng ngừa: Lồng ghép các bài học về kỹ năng giao tiếp, quản lý cảm xúc, tôn trọng bạn bè vào các buổi sinh hoạt lớp, các hoạt giờ ngoại khóa để phòng ngừa xung đột trong tương lai.

Minh họa từ trải nghiệm thực tế

Tôi còn nhớ một lần, hai học sinh trong lớp tôi là Nam và Tuấn đã xô xát vì tranh giành một quả bóng trong giờ ra chơi. Nam thì khăng khăng Tuấn cướp bóng của mình, còn Tuấn thì nói Nam không chịu nhường.

Tôi đã ngay lập tức tách hai em ra, yêu cầu cả hai về chỗ ngồi và hít thở sâu để bình tĩnh lại. Sau giờ ra chơi, tôi mời riêng từng em lên phòng.

• Nam: Em ấm ức kể lại rằng mình giữ bóng trước nhưng Tuấn đã giằng lấy. Em cảm thấy rất tức giận.

• Tuấn: Em giải thích rằng em chỉ muốn chơi cùng và Nam không chịu chuyền bóng cho em. Em cảm thấy Nam ích kỷ.

Sau khi lắng nghe cả hai, tôi giúp cả hai nhận ra:

• Nam: Tuy em giữ bóng trước, nhưng em cũng chưa biết cách chia sẻ và có phần ích kỷ.

• Tuấn: Hành động giằng lấy bóng của em là sai, dù em có ý tốt muốn chơi cùng.

Tôi yêu cầu cả hai suy nghĩ về hậu quả: "Khi các con đánh nhau, các con có đau không? Các bạn khác có sợ không? Liệu cô có vui không?"

Sau đó, tôi gợi ý các giải pháp: "Vậy lần sau, nếu muốn chơi cùng, Tuấn nên làm gì? Nếu muốn chơi bóng mà bạn không chịu chuyền, Nam nên làm gì?". Cả hai em đều tự đưa ra được giải pháp: Tuấn nên hỏi mượn bóng thay vì giằng lấy, và Nam nên học cách chia sẻ đồ chơi với bạn. Cuối cùng, tôi đề nghị cả hai bắt tay làm hòa và hứa sẽ chơi chung với nhau vui vẻ hơn.

Sau buổi đó, tôi tiếp tục quan sát và thường xuyên hỏi thăm hai em. Tôi cũng tổ chức thêm một số trò chơi đồng đội trong lớp để củng cố tinh thần hợp tác. Nam và Tuấn sau này trở thành đôi bạn khá thân thiết, và hai em cũng biết cách tự giải quyết những xích mích nhỏ bằng lời nói.

Lời kết

Xử lý xung đột giữa học sinh không chỉ là việc dập tắt một đám cháy mà còn là cơ hội quý giá để giáo dục và ươm mầm những kỹ năng sống thiết yếu. Bằng cách đóng vai trò "người hòa giải" đầy thấu cảm và khéo léo, giáo viên có thể biến những mâu thuẫn thành bài học về giao tiếp, lắng nghe, thấu cảm, giải quyết vấn đề và tha thứ.

Hãy nhớ rằng, mục tiêu cuối cùng không phải là không có xung đột, mà là giúp học sinh biết cách đối mặt và vượt qua xung đột một cách văn minh, trưởng thành. Giáo viên và phụ huynh hãy cùng chung tay, vì một thế hệ học sinh Việt Nam không chỉ giỏi kiến thức mà còn giàu lòng nhân ái, kỹ năng sống và khả năng xây dựng những mối quan hệ bền vững trong tương lai!